Monday, July 29, 2024

జైశ్రీరామ -:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:- ॥శతతమ సర్గః॥ 76-77సర్గాంతగద్యము

జైశ్రీరామ

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:-

-॥శతతమ సర్గః॥

[శ్రీరాముడు భరతునికి నీతి బోధించుట]

 

2.100.76.త్రిష్టుప్

రాజా తు ధర్మేణ హి పాలయిత్వా
     మహామతిర్దండధరః ప్రజానామ్।
అవాప్య కృత్స్నాం వసుధాం యథావత్
     ఇతశ్చ్యుతః స్వర్గము పైతి విద్వాన్

తాత్పర్యము :-
      మహాబుద్ధిశాలి, విద్వాంసుడు ఐన రాజు సమస్త రాజ్యమును పొంది, ప్రజలను తగు విధముగ దండించుచు, యథాశాస్తరముగా ధర్మము ప్రకారము పరిపాలించుచు, మరణానంతరము స్వర్గలోకమునకు పొందును.

ప్రతిపదార్థము :-
      రాజా
= రాజు; తు = ఐతే; ధర్మేణ = ధర్మముచేత; హి = మాత్రమే; పాలయిత్వా = పరిపాలించి; మహామతిః = గొప్పబుద్ధిశాలి; దండధరః = దండించువాడై; ప్రజానామ్ = ప్రజలను; అవాప్య = పొంది; కృత్స్నాం = సమస్తమైన; వసుధాం = రాజ్యమును; యథావత్ = శాస్త్రము ప్రకారము; ఇతః = ఈ లోకమునుండి; చ్యుతః = జారినవాడై; స్వర్గమ్ = స్వర్గలోకమును; ఉపైతి = పొందును; విద్వాన్ = విద్వాంసుడైన.

2.100.77.గద్య

ఇత్యార్షే ఆదికావ్యే
     వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే।
అయోధ్యకాండే
     శతతమ సర్గః॥

తాత్పర్యము :-
      ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచితమూ ఐన
తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, అయోధ్యకాండలోని లోని [100] వందవ సర్గ సంపూర్ణము

ప్రతిపదార్థము :-
      ఇతి = ఇది సమాప్తము
; ఆర్షే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి; రామాయణే = రామాయణములోని; అయోధ్యకాణ్డే = అయోధ్యకాండ లోని; శతతమ [100] = నూరవ; సర్గః = సర్గ.

------

శ్రీరామ రక్ష జగదభి రక్ష

Saturday, July 27, 2024

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:- -॥శతతమ సర్గః॥ 73-74-75

జైశ్రీరామ

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:-

-॥శతతమ సర్గః॥

[శ్రీరాముడు భరతునికి నీతి బోధించుట]

 2.100.73.అనుష్టుప్.

కచ్చిదేషైవ తే బుద్ధిః
     యథోక్తా మమ రాఘవ
!
ఆయుష్యా చ యశస్యా చ
     ధర్మకామార్థ సంహితా॥

తాత్పర్యము :-
      ఓ భరతా
! ఉన్నత రఘువంశమున జన్మించినవాడవు కదా. నేను చేసిన బోధలు ప్రకారము, నీ బుద్ది ధర్మార్థకామములందు శ్రద్ధకలదై ఆయుర్దాయమును కీర్తినీ పెంపొందించు విధముగా ఉన్నది కదా?

ప్రతిపదార్థము :-
      కచ్చిత్
= కదా; ఏషైవ = అట్టిదే; తే = నీ; బుద్ధిః = బుద్ది; యథాః = ఎట్లు; ఉక్తా = చెప్పబడినట్లు; మమ = నాచేత; రాఘవ = రఘువంశ భరతుడా; ఆయుష్యాః = ఆయుర్దాయము; = మఱియు; యశస్యాః = కీర్తులను; = మఱియు; ధర్మకామార్థ = ధర్మార్థకామములందు; సంహితా = కూడినదిగా ఉన్నది.

2.100.74.అనుష్టుప్.

యాం వృత్తిం వర్తతే తాతో
     యాం చ నః ప్రపితామహాః।
తాం వృత్తిం వర్తసే కచ్చిత్
     యా చ సత్పథగా శుభా

తాత్పర్యము :-
      సత్పురుషులు అనుసరించవలసినట్టిది, శుభకరమైనది అగు ఏ ఆచారములను మన తండ్రి ఆచరించుచున్నాడో, మన తాతముత్తాతలు అనుసరించిరో, వానినే నీవు కూడ అనుసరించుతున్నావు కదా
?

ప్రతిపదార్థము :-
      యామ్
= ; వృత్తిమ్ = ఆచారమున, పద్దతిలో; వర్తతే = నడచుచున్నాడో; తాతః = తండ్రి; యామ్ = ; = మఱియు; నః = మన; ప్రపితామహాః = ముత్తాత; తామ్ = అట్టి; వృత్తిమ్ = పద్దతిలో; వర్తసే = నడచుచుంటివి; కచ్చిత్ = కదా; యా = ఏది; = పాదపూరణము; సత్పథగా = మంచివారి మార్గము; శుభా = మంగళకరమైనదో.

2.100.75.అనుష్టుప్.

కచ్చిత్త్స్వాదు కృతం భోజ్యమ్
     ఏకో నాశ్నాసి రాఘవ
!
కచ్చిదాశంసమానేభ్యో
     మిత్రేభ్యస్సంప్రయచ్ఛసి॥

తాత్పర్యము :-
     
ఓ రఘు వంశపు భరతుడ! మృదుమధురమైన ఆహారాము నీవొక్కడవే భుంజిచుటలేదు కదా. మిత్రులకు కూడా పెడుతున్నావు కదా.

ప్రతిపదార్థము :-
      కచ్చిత్
= కదా; స్వాదు = మధురముగా; కృతం = చేయబడిన; భోజ్యమ్ = ఆహారము; ఏకః = ఒక్కడవే; = లేదు;శ్నాసి = తినుట; రాఘవ = రఘుకుల భరత; కచ్చిత్ = కదా; అశం = దానిని; సమానేభ్యః = కోరుచున్న; మిత్రేభ్యః = మిత్రులకొఱకు; సంప్రయచ్ఛసి = ఇచ్చుచున్నావు.

-----

శ్రీరామ రక్ష జగదభి రక్ష

Friday, July 26, 2024

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:- -॥శతతమ సర్గః॥ 73- 74- 75

జైశ్రీరామ
-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:-
-॥శతతమ సర్గః॥
[శ్రీరాముడు భరతునికి నీతి బోధించుట]

2.100.73.అనుష్టుప్.
కచ్చిదేషైవ తే బుద్ధిః
యథోక్తా మమ రాఘవ!।
ఆయుష్యా చ యశస్యా చ
ధర్మకామార్థ సంహితా॥
తాత్పర్యము :- 
ఓ భరతా! ఉన్నత రఘువంశమున జన్మించినవాడవు కదా. నేను చేసిన బోధలు ప్రకారము, నీ బుద్ది ధర్మార్థకామములందు శ్రద్ధకలదై ఆయుర్దాయమును కీర్తినీ పెంపొందించు విధముగా ఉన్నది కదా?
ప్రతిపదార్థము :- 
కచ్చిత్ = కదా; ఏషైవ = అట్టిదే; తే = నీ; బుద్ధిః = బుద్ది; యథాః = ఎట్లు; ఉక్తా = చెప్పబడినట్లు; మమ = నాచేత; రాఘవ = రఘువంశ భరతుడా; ఆయుష్యాః = ఆయుర్దాయము; చ = మఱియు; యశస్యాః = కీర్తులను; చ = మఱియు; ధర్మకామార్థ = ధర్మార్థకామములందు; సంహితా = కూడినదిగా ఉన్నది.
2.100.74.అనుష్టుప్.
యాం వృత్తిం వర్తతే తాతో
యాం చ నః ప్రపితామహాః।
తాం వృత్తిం వర్తసే కచ్చిత్
యా చ సత్పథగా శుభా॥
తాత్పర్యము :- 
సత్పురుషులు అనుసరించవలసినట్టిది, శుభకరమైనది అగు ఏ ఆచారములను మన తండ్రి ఆచరించుచున్నాడో, మన తాతముత్తాతలు అనుసరించిరో, వానినే నీవు కూడ అనుసరించుతున్నావు కదా?
ప్రతిపదార్థము :- 
యామ్ = ఏ; వృత్తిమ్ = ఆచారమున, పద్దతిలో; వర్తతే = నడచుచున్నాడో; తాతః = తండ్రి; యామ్ = ఏ; చ = మఱియు; నః = మన; ప్రపితామహాః = ముత్తాత; తామ్ = అట్టి; వృత్తిమ్ = పద్దతిలో; వర్తసే = నడచుచుంటివి; కచ్చిత్ = కదా; యా = ఏది; చ = పాదపూరణము; సత్పథగా = మంచివారి మార్గము; శుభా = మంగళకరమైనదో.
2.100.75.అనుష్టుప్.
కచ్చిత్త్స్వాదు కృతం భోజ్యమ్
ఏకో నాశ్నాసి రాఘవ!।
కచ్చిదాశంసమానేభ్యో
మిత్రేభ్యస్సంప్రయచ్ఛసి॥
తాత్పర్యము :- 
ఓ రఘు వంశపు భరతుడ! మృదుమధురమైన ఆహారాము నీవొక్కడవే భుంజిచుటలేదు కదా. మిత్రులకు కూడా పెడుతున్నావు కదా.
ప్రతిపదార్థము :- 
కచ్చిత్ = కదా; స్వాదు = మధురముగా; కృతం = చేయబడిన; భోజ్యమ్ = ఆహారము; ఏకః = ఒక్కడవే; న = లేదు; ఆశ్నాసి = తినుట; రాఘవ = రఘుకుల భరత; కచ్చిత్ = కదా; అశం = దానిని; సమానేభ్యః = కోరుచున్న; మిత్రేభ్యః = మిత్రులకొఱకు; సంప్రయచ్ఛసి = ఇచ్చుచున్నావు.
-----
శ్రీరామ రక్ష జగదభి రక్ష

Thursday, July 25, 2024

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:- -॥శతతమ సర్గః॥ 70-71-72

జైశ్రీరామ -:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:- -॥శతతమ సర్గః॥ [శ్రీరాముడు భరతునికి నీతి బోధించుట] 2.100.70.అనుష్టుప్. యాత్రాదండవిధానం చ ద్వియోనీ సన్ధివిగ్రహౌ। కచ్చిదేతాన్మహాప్రాజ్ఞ యథాదనుమన్యసే॥ తాత్పర్యము :- దండయాత్రలు సైనిక సంవిధానము, వ్యూహరచనలు, సంధి విగ్రహము అను రెండు ఉపాయమలు వీటన్నింటినీ, (17) ఓ మహాబుద్ధిశాలి భరతుడా! యథావిధిగా అనుసరించుచుంటివి కదా? ప్రతిపదార్థము :- యాత్రాః = దండయాత్రల; దండః= సైనిక; విధానమ్ = విధానములు, వ్యూహములు; చ = మఱియు; ద్వియోనీ = రెండైన ఉపాయమలు; సన్ధివిగ్రహౌ = సంధి విగ్రహములు; కచ్చిత్ = కదా; ఏతాన్ = వీటిని; మహా = గొప్ప; ప్రాజ్ఞ = ప్రజ్ఞగలవాడా; యథావత్ = యథావిదిగా; అనుమన్యసే = అనుసరించుచుంటివి. *గమనిక :- ;(15) యాత్ర అంటే దండయాత్ర. (16) దండవిధానములు- సప్తవ్యూహములు, గరుడవ్యూహము, సూచీవ్యూహము, వజ్రవ్యూహము, శకటవ్యూహము, మకరవ్యూహము, దండవ్యూహము, పద్మవ్యూహము. (17) ద్వియోని సంధివిగ్రహము- శత్రువుతో నడుచుకొనదగిన విషయములు, సంధివిగ్రహాది షడ్గుణములలో సంధి విగ్రహము ప్రధానములు. యాన ఆసనములకు మూలము నిగ్రహము, ద్వైధీభావము సమాశ్రయములకు మూలము సంధి. 2.100.71.అనుష్టుప్. మంత్రిభిస్త్వం యథోద్దిష్టైః చతుర్భిస్త్రిభిరేవ వా। కచ్చిత్సమస్తైర్వ్యస్తైశ్చ మన్త్రం మంత్రయసే మిథః॥ తాత్పర్యము :- నీవు శాస్త్రోక్త లక్షణము గల ముగ్గరు లేదా నలుగురు మంత్రులతో కాని, అందరితోకలిసి కాని, వేరువేరుగా ఒక్కొక్కరితో గాని రహస్యముగా మంత్రాగము ఆలోచించుటకు చర్చించుచున్నావు కదా? ప్రతిపదార్థము :- మంత్రిభి = మంత్రులతో; త్వం = నీవు; యథోద్దిష్టైః = శాస్త్రములలో చెప్పబడిన; చతుర్భిః = నలుగురు; త్రిభిః = ముగ్గురు; ఏవ = మాత్రమే; వా = కాని; కచ్చిత్ = కదా; సమస్తైః = అందరితోను; వ్యస్తైః = ఒక్కొక్కరితోను; చ = మఱియు; మన్త్రమ్ = మంత్రాగపు ఆలోచనలు; మంత్రయసే = ఆలోచించుచుంటివి; మిథః = రహస్యమునందు. 2.100.72.అనుష్టుప్. కచ్చిత్తే సఫలా వేదాః కచ్చిత్తే సఫలాః క్రియాః। కచ్చిత్తే సఫలా దారాః కచ్చిత్తే సఫలం శ్రుతమ్॥ తాత్పర్యము :- అగ్నిహోత్రాదులతో నీ వేదాధ్యయనము సఫలమైనది చేయుచున్నావు కదా? చేయు దానములు, అనుభవించు భోగములుతో నీ ధనము సఫలము అగుచున్నది కదా? నీ భార్య అనుకూలవతిగా సేవించుచు సంతానవతి అగుటద్వారా మీ దాంపత్యము సఫలము చేయుచున్నారు కదా? నీ వినయాది సద్గుణములతో కూడిన సత్ప్రవర్తనలతో నీవు వినిన శాస్త్ర పురాణాది గ్రంధములు చదివినందుకు సఫలము చేయుచుంటివు కదా? ప్రతిపదార్థము :- కచ్చిత్ = కదా; తే = నీ; ఫలాః = సఫలమగచున్నది; వేదాః = వేదాధ్యయనము; కచ్చిత్ = కదా; తే = నీ; సఫలాః = సఫలమగచున్నది; క్రియాః = పనులు; కచ్చిత్ = కదా; తే = నీ; సఫలాః = సఫలమగచున్నది; దారాః = భార్యా; కచ్చిత్ = కదా; తే = నీ; సఫలమ్ = సఫలమగచున్నది; శ్రుతమ్ = శాస్త్రశ్రవణము. *గమనిక :- ;శ్రీ మహాభారతము ఉద్యోగ పర్వము- ప్రజాగర పర్వము విదురవాక్యమను 39వ అధ్యాయమునందలి 83వ శ్లోకమునందు, పై అయోధ్యకాండ 100వ సర్గ 71వ శ్లోకము యొక్క ఆశయమును స్పష్టము చేయుచున్నది. శ్లో|| అగ్నిహోత్రఫలా వేదాః శీలవృత్తఫలం శ్రుతమ్l రతిపుత్రఫలా నారీ దత్తభుక్తఫలం ధనమ్ll..83; తా|| "వేదాధ్యయనానికి ఫలం అగ్నిహోత్రాన్ని అర్పించడమే. శాస్త్రానికి ఫలం సత్ప్రవర్తన. స్త్రీ సంగమానికి ఫలం సుఖసంతానం కలగడమే. ధనానికి ఫలం దానం చేయడం, అనుభవించడమూను! ----- శ్రీరామ రక్ష జగదభి రక్ష

Wednesday, July 24, 2024

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:- -॥శతతమ సర్గః॥ 67-68-69

 జైశ్రీరామ

-:వాల్మీకి తెలుగు రామాయణము:-

-॥శతతమ సర్గః॥

[శ్రీరాముడు భరతునికి నీతి బోధించుట]


2.100.67.అనుష్టుప్.

మంగళాస్యప్రయోగం చ
     ప్రత్యుత్థానం చ సర్వతః।
కచ్చిత్త్వం వర్జయస్యేతాన్
     రాజదోషాంశ్చతుర్దశ॥

తాత్పర్యము :-
      13. మంగళకరమైనవి చేయకపోవుట. 14. ప్రతీదానికి స్పందించుట. ఈ పద్నాలుగు (14) రాజదోషములను నీవు విసర్జించుతుంటివి కదా
?

ప్రతిపదార్థము :-
      మంగళస్య
= మంగళకరమైనవాటిని;ప్రయోగం = చేయకపోవుట; = కూడా; ప్రత్యుత్థానమ్ = ఎదుర్కొనుట; = పాదపూరణము; సర్వతః = అంతట; కచ్చిత్ = కదా; త్వమ్ = నీవు; వర్జయస్య = విడుచుచుంటివి;తాన్ = ; రాజ = రాజులయొక్క; దోషామ్ = దోషములను; = పాదపూరణము;తుర్దశ = పద్నాలుగు (14).

2.100.68.అనుష్టుప్.

దశపంచచతుర్వర్గాన్
     సప్తవర్గం చ తత్త్వతః।
అష్టవర్గం త్రివర్గం చ
     విద్యాస్తిస్రశ్చ రాఘవ॥

తాత్పర్యము :-
      ఓ రఘుకుల భరతుడా
! దశఃవర్గము(10) దుర్గుణములు, పంచఃవర్గము(5) రాజ్య విభాగమలు, చతుర్వర్గము(4) ఉపాయములు, సప్తవర్గము(7) రాజ్యతంత్రములు, అష్టవర్గము(8) రాజ్యం అంగాలు, త్రివర్గము(3) శత్రుగతులు, త్రివిద్యలను మఱియు.

ప్రతిపదార్థము :-
      దశః
= పదింటి (10); పంచః = ఐదింటి (5); చతుః = నాలుగింటి (4); వర్గాన్ = వర్గములను; సప్త = ఏడింటి (7); వర్గమ్ = వర్గమును; = పాదపూరణము; తత్త్వతః = యదార్థముగా; అష్ట = ఎనిమిదింటి (8); వర్గమ్ = వర్గము; త్రి = మూడింటి (3); వర్గమ్ = వర్గము; = మఱియు; విద్యాః = విద్యలు; తిస్రః = మూడింటిని; = మఱియు; రాఘవ = రఘువంశపు భరతుడా.

*గమనిక :-

      (1) దశ వర్గం- ఇవి రెండు: 1. వేట, జూదం, అదే పనిగా ఇతరులను గురించి చెడుగా మాట్లాడటం, పొగరుబోతుతనం, నృత్త, గీత, వాద్యాల వ్యసనానికి లోనవడం, పనిలేకుండా తిరుగుతూ ఉండటం మొదలైనవి ఒక వర్గం. 2. లుబ్ధత్వం, క్రౌర్యం, సోమరితనం, అలవాటుగా అబద్ధమాడటం, ఏమరిపాటు వల్ల చిక్కుల్లో ఇరుక్కోవడం, పిరికితనం, నిలకడలేకపోవడం, మూఢత్వం, అతి మెతకతనం (నయత్వం), ఇతరులను అవమానపరచే ధోరణి మొదలైనవి రెండవ వర్గం. పారమార్థిక పదకోశం. (2) పంచవర్గం- అమాత్యుడు, రాష్ట్రము, దుర్గము, కోశము, దండము (సైన్యము). సంకేత పదకోశము. (3)చతుర్వర్గం- చతురుపాయములు, సామ దాన బేధ దండోపాయములు. (4) సప్తవర్గము- సప్తాంగములు, రాజ్యతంత్రంలో ఏడు అంగాలు ఉన్నాయని శాస్త్రం చెపుతుంది. అవి: రాజు, మంత్రి, మిత్రుడు, బొక్కసం/ ఖజానా, రాజ్యం, కోట, సైన్యం. (5) అష్టవర్గము- అష్టాంగములు- రాజనీతి సంబంధంగా, వైయక్తిక నీతి సంబంధంగా ఎనిమిది అంశాలు కలిగిన రెండు పట్టికలు ఉన్నాయి. కృషి, వాణిజ్యం, దుర్గం (కోట ), ఏనుగులను పట్టుకొని మచ్చిక చేసే అడవి, గనులు, పన్నుల సేకరణ, వాస యోగ్యమైన కొత్త ప్రదేశాలలో జనావాసాలను నిర్మించడం. పాఠ్యంతరమున. పైశున్యం (కొండేలు చెప్పడం), దుస్సాహసం, పర ధనాపహరణం, ఓర్వలేనితనం, అసూయ, నోటి దురుసుతనం, దండ పారుష్యం (అతి కఠినంగా శిక్షించడం). (6) త్రివర్గము- శత్రువులయొక్క ఉనికి వృద్ధి క్షయము గమనించవలెను. (7) విద్యస్త్రిః- మూడు విద్యలు- త్రయి, వార్తా, దండనీతులు, త్రయి ఋగ్యజుస్సామ వేదములు, వార్తా కృషి గోరక్షణాదులు, దండనీతులు నీతి శాస్త్రము.

2.100.69.అనుష్టుప్.

ఇంద్రియాణాం జయం బుద్ధ్యా
     షాడ్గుణ్యం దైవమానుషమ్।
కృత్యం వింశతివర్గం చ
     తథా ప్రకృతిమండలమ్॥

తాత్పర్యము :-
      ఇంద్రియలౌల్యము లేకుండుట, సంధివిగ్రహాది గుణములు ఆరింటిని తెలుసుకొని ఉండుట, దైవమువలన మానవులవలన కలుగు బాధలు, సంధిచేసుకొనరాని వింశతి(20)వర్గము, రాజ్యమునకైన సప్తప్రకృతులు మఱియు ద్వాదశమండలము అను రాజు,

ప్రతిపదార్థము :-
      ఇంద్రియాణాం
= ఇంద్రియములను; జయమ్ = జయించుట; బుద్ధ్యా = తెలుసుకొని; షాడ్గుణ్యమ్ = సంధివిగ్రహాది ఆరు; దైవిక = దైవమువలన కలిగెడి బాధలు; మానుషమ్ = మనుషుల వలన కలిగెడి బాధలు; కృత్యమ్ = శత్రుపక్షమునుండి నలుగురు గుర్తించిన వారిని తన పక్షమునకు తెచ్చుకోనుట (4); వింశతి = ఇరవై (20); వర్గమ్ = వర్గము; = పాదపూరణము; తథా = మఱియు; ప్రకృతిః = సప్తప్రకృతుల; మండలమ్ = ద్వాదశమండలము రాజులు.

*గమనిక :-

      ;(8) షాడ్గుణ్యము- ఆరుగుణములు, సంధి, విగ్రహ, ఆసన, ద్వైదీభావము, సమాశ్రయము, సంధి అనగా శత్రువుతో ఒడంబడిక చేసికొనుట, విగ్రహము అనగా శత్రువుతో విరోధము నడపుట, ఆసనము అనగా అనుకూల కాలమునకై వేచి ఉండుట, యానము అంటే శత్రువుపై దండెత్తి వెడలుట, ద్వైధీభావము అనగా బలహీనులు బలవంతులు ఇద్దరితో మంచిగా ఉండుట, సమాశ్రయము అనగా బలవంతుని ఆశ్రయించుట. (9) దైవికములు- దైవము వలన కలుగునవి, అగ్నిప్రమాదములు, వరదలు, కఱువుకాటకములు, మరణము అను ఈ ఐదు బాధలు. (10) మానుషములు- మనుషుల వలన కలుగు బాధలు, అధికారులు, దొంగలు, శత్రువులు, రాజునకు సన్నిహితులు, దురాశాపరుడైన రాజు, ఈ ఐదుగురు మనుషులవలన కలుగు బాధలు (11) కృత్యమ్ శత్రుపక్షమునుండి జీతము దొరకని లుబ్దుడు, అవమానించబడిన ఆత్మాభిమాని, నిష్కారణ కోపమునకు గురైనవాడు, భయపెట్టబడిన వీరుడు అను నాలుగు విధముల వారిని వారికి కావలసినవి ఇచ్చి తన వైపునకు త్రిప్పుకొనుట (12) వింశతివర్గము- 1. బాలుడు, 2. వృద్దుడు, 3. దీర్ఘరోగి, 4. బందువులచే బహిష్కరింపబడినవాడు, 5. పిఱికివాడు, 6. పిఱికివారైన జనులు కలవాడు, 7. లోభి, 8. దురాశాపరులకు ఆశ్రయమిచ్చువాడు, 9 మంత్రి సేనాపతి మొదలగు వారిని సంతృప్తి పరచనివాడు, 10. విషయాసక్తుడు, 11. చంచలచిత్తుల యొక్క సూచనలను గ్రహించువాడు, 12. దేవతలను బ్రాహ్మణులను నిందించువాడు. 13. దైవోపహతుడు, 14. అదృష్టమును నమ్ముకొని పురుషయత్నము చేయని వాడు, 15. దుర్భిక్షపీడితుడు, 16. చిక్కులపాలైన సేనలు కలవాడు, 17. స్వదేశము వీడినవాడు, 18. పెక్కుమంది శత్రువులు కలవాడు, 19. కాలము అనుకూలింపనివాడు, 20. సత్యధర్మములు పాటింపని వాడు అను ఈ ఇరవై  విధములవారితో రాజు సంధిచేసుకొనరాదు. (13)  ప్రకృతిమండలము, సప్తప్రకృతులు, స్వామి, అమాత్యుడు, మిత్రుడు, కోశము, రాష్ట్రము, దుర్గము, బలము. ఇవి రాజ్యాంగములు. సంకేతపదకోశము.(14) మండలము- ద్వాదశమండలము, విజిగీషువు అనగా తన రాజ్యము విస్తరింపచేయవలెననెడి కోరిక కలవాడు. ఈ విజిగీషువు మఱియు అతని చుట్టూ పదకొండు మంది రాజులు ఉందురు వీరు పన్నెండు మందిని మండలము అందురు.  విజిగీషువు మండలము మధ్యన ఉండును; అతనికి ముందుభాగమున శత్రువు, మిత్రుడు, శత్రుమిత్రుడు, మిత్రశత్రువు, శత్రుమిత్రమిత్రుడు అను ఐదుగురు; వెనుకభాగమున పార్ష్ణిగ్రాహుడు, దాడిచేయబోవుచున్న రాజునకు వెనుక కాచుకుని ఉన్నవాడు, ఆక్రందుడు, పార్ష్ణిగ్రాసారుడు, ఆక్రందసారుడు అను నలుగురు ఉందురు; పార్శ్వమునందు మధ్యస్తుడు ఉండును; వారికి వెలుపల ఉదాసీనుడు ఉండును

-----

శ్రీరామ రక్ష జగదభి రక్ష